Libië, een korte postgeschiedenis In De Postkoets van december 2010 stond een kort artikeltje van Ton Vis met de titel: "Tien jaar zonder postzegels". Toen ik het las dacht ik dat is niet helemaal waar en ik wilde direct al reageren. Ik heb dat echter uitgesteld en toen is het gaandeweg op de achtergrond geraakt. In dit artikel zal blijken dat er in Libië in die periode (1941-1951) talloze zegels verschenen en werden gebruikt, wellicht niet door de gehele bevolking en ook niet met de aanduiding van het gebied erop. Maar dat was daarvóór ook niet het geval. Postzegels werden hoofdzakelijk gebruikt door de heersers (Turken, Italianen, Fransen, Britten) en door slechts een kleine bovenlaag van de bevolking. Een groot deel van de Libiërs was ongeletterd. In de periode 1941-45 verschenen zegels van de Franse en Britse bezetting van delen van Libië. En dan nog alle veldpost van Italiaanse, Duitse, Britse, Australische, vrije Franse en Amerikaanse troepen. Kortom, een veelvoud aan zegels. Daarentegen ken ik een land, namelijk Cambodja, waarin gedurende een periode van 4 jaar (1974-1978) in het geheel geen postdienst was en ook geen zegels werden toegestaan, uitgegeven of gebruikt. Hierover zal ik later dit jaar een artikel schrijven. Afb.1 Spanje, blok 2003 De kust van Libië werd al in de oudheid gekoloniseerd door de Phoeniciërs vanuit het westen en door de Grieken vanuit het oosten, terwijl de oorspronkelijke bevolking van Berbers goeddeels verdrongen werd door Arabieren. De nog steeds aanwezige tweedeling van het land (Tripoli versus Benghasi) wordt door sommigen verklaard uit die tijd. De tegenstelling tussen de gekoloniseerde kust (Tripolitanië en Cyrenaica) en het lege binnenland (Fezzan), dat grotendeels uit woestijn bestaat, is duidelijk te zien op deze oude kaart, die in 2003 door Spanje ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van het Koninklijk Geografisch Genootschap op een prachtig postzegelblok werd uitgegeven (zie afb. 1). Deze kust, de Barbarijse kust, werd ook in Holland berucht om zijn zeerovers. Die zeerovers opereerden vooral uit havens als Algiers, Tunis en Tripoli, zij waren vooral Ottomanen. Vooral in de 17 eeuw hadden zij het gemunt op de rijke koopvaardijschepen in de Middellandse Zee. Michiel de Ruyter heeft hen verscheidene malen verslagen. Pas in de eerste helft van de 19e eeuw stopten zij hun acties door toedoen van een Amerikaanse vloot. Afb.2 Turkije 1867 Vóór 1912 was Libië een provincie van het Ottomaanse Rijk. In 1551 werd het gebied door enkele beroemde Ottomaanse admiraals veroverd op de Spanjaarden en Johannieter Orderidders (Malta) en werd het een provincie (vilayet) die door een gouverneur (pasja) werd geregeerd. Deze provincie werd ook wel het koninkrijk Tripolitania, genoemd. Het oostelijke deel rond de stad Barca behoorde daar ook toe Na de instelling van de Ottomaanse posterijen in 1859, werden Ottomaanse (Turkse) Afb.3 Turkije 1909 postzegels in Libië in gebruik genomen Afgebeeld is hier een zegel van 10 piaster met de opdruk: "Post van de staat Turkije" (zie afb. 2). De laatste Ottomaanse zegels waren van de uitgifte 1909 (zie afb. 3). Afgebeeld is hier een postzegel met het officiële zegel van Sultan Mohammed V. De Italianen Afb.4 Italiaanse Levant, 1906 hadden echter een postkantoor in Tripoli, waar Italiaanse Levantzegels werden verkocht, die voorzien waren van een opdruk in Turkse valuta, zie de afgebeelde Italiaanse zegel van 1901 met het wapen van koning Victor Emanuel III en met de opdruk : "10 Para" (afb. 4). In een kortdurende oorlog van slechts één jaar, van 1911-1912, tussen Italië en het Ottomaanse Rijk werd het gebied Italiaans. In oktober 1911 bombardeerden de Italianen de stad Tripoli. Dit was het eerste luchtbombardement in de geschiedenis. De Italianen hadden 6 Blériotvliegtuigen van Frankrijk gekocht, waarmee zij dat bombardement uitvoerden. Aanvankelijk wierp de piloot zelf de bommen naar beneden! De Turken op hun beurt probeerden ook een luchtmacht op te bouwen, maar hun vliegtuigen werden op een transportschip uit Frankrijk in de Middellandse Zee door de Italianen vernietigd. Dat Italiaans Noord-Afrika bestond uit twee kolonies: Italiaans Cyrenaica (het oostelijk deel) en Italiaans Tripolitanië (het westelijk deel). Dit werd in het Verdrag van Lausanne (1912) vastgelegd. Afb.5 Benghasi 1911 In de oostelijke stad Benghazi was een Italiaans Levantbureau gevestigd, dat slechts 2 zegels heeft uitgebracht, namelijk één in 1901 en één in 1911 (zie afb. 5), het waren Italiaanse zegels uit 1906 met de beeltenis van koning Victor Emanuel III met de opdruk "Bengasi" en de Turkse valuta "1 Piastra 1". Afb.6 Tripoli di Barberia 1910 In de stad Tripoli was een Italiaans Levantbureau gevestigd, daar werden in 1910 in totaal 14 verschillende Italiaanse zegels uitgegeven, voorzien van de opdruk "Tripoli di Barberia" (zie afb. 6). Hier afgebeeld een zegel met de beeltenis van koning Victor Emanuel III. De opdruk betekende: Tripoli aan de Barbarijse kust, ter onderscheiding van de stad Tripoli in de Ottomaanse provincie Syrië, in het huidige Libanon. Afb.7 Italië 1906 In de kolonie werden aanvankelijk Italiaanse zegels met de beeltenis van koning Victor- Emanuel III (zie afb. 7) gebruikt, herkenbaar aan de afstempeling in Libië, later werden Italiaanse zegels voorzien van een opdruk "Colonie Italiane", die ook in andere Italiaanse koloniën Afb.8 Italiaanse koloniën 1932 gebruikt werden, zoals in Ethiopië, Eritrea en Somalië, hier afgebeeld een zegel uit de prachtige serie van het Genootschap Dante Alighieri met afstempeling in Benghasi (zie afb. 8). Afb.9 Libië 1912 Vanaf 1912 werden Italiaanse zegels met opdruk "Libia" uitgegeven (zie afb. 9) en gaandeweg, vanaf 1921, verschenen ook zegels van de Italiaanse kolonie Libië met het inschrift: Afb.10 Libië 1921 "Libia Colonie Italiane". Hier is een zegel van 75 centimi uit de prachtige serie van 1921 opgenomen (zie afb. 10). Vanaf 1923 werden aparte zegels voor de koloniën Tripolitanië en Cyrenaica uitgegeven. Daartoe werden Afb.11 Tripolitanië 1931 mooie Italiaanse zegels voorzien van een kleine opdruk "Tripolitania", hier op een herdenkingszegel van de 700e sterfdag van de H. Antonius (zie afb. 11) en "Cirenaica", op Afb.12 Cyrenaica 1929 een zegel met het aquaduct van Claudius (zie afb. 12), zodat het beeld niet teveel werd aangetast. Afb.13 Tripolitanië 1934 In 1926 verschenen in beide koloniën de eerste eigen zegels, dus zonder opdruk. De zegel van Tripolitanië is van groot formaat en langs de randen versierd met het fascistische symbool: de fasces of pijlenbundel. Het is een zegel ter gelegenheid van de 2e internationale tentoonstelling van koloniale Afb.14 Cyrenaica 1932 kunst te Napels in december 1934 (zie afb. 13). De zegel van Cyrenaica is een luchtpostzegel met daarop een kameelruiter (zie afb. 14). In 1934 worden Tripolitanië en Cyrenaica met Fezzan verenigd tot één Italiaanse kolonie Libië. Zegels van de twee koloniën Tripolitanië en van Cyrenaica kregen Afb.16 Libië 1938 daartoe de opdruk "Libia". De zegel van Tripolitania is een luchtpostzegel met een ruiter op een steigerend paard (zie afb. 15). Afb.15 Libië 1937 De zegel van Cyrenaica is ook een luchtpostzegel van de bekende serie met de kameelruiter (zie afb.16). In 1940 breekt de 2e Wereldoorlog uit. Mussolini was toen een trouwe bondgenoot van Hitler. Zij werden zelfs tezamen op een zegel van Libië geportretteerd met: "Due populi una guerra" (Twee volken Afb.17 Libië 1941 één oorlog) als inschrift (zie afb. 17). Mussolini had Hitler verrast door de Britten aan te vallen omdat hij met zijn troepen Egypte op de Britten wilde veroveren. Want de verovering van het Suezkanaal en de uiteindelijk toegang tot het Arabische Midden-Oosten was één van Hitlers dromen. Het zou echter heel anders uitpakken. Libië werd een heftig strijdtoneel. Vanuit het Westen en Zuiden werd het bedreigd door het vrije Franse leger en vanuit het Oosten door de Britse legers. In september 1940 trekt het Italiaanse leger, waaronder een legioen fascistische milities en ook een Libische divisie, tezamen met het beroemde Duitse Afrika Korps o.l.v. veldmaarschalk Rommel op naar het oosten om Egypte te veroveren. In 1941 stuitten zij bij de oostelijke Libische stad Tobroek op het veel zwakkere Britse leger, bestaande uit Engelse en Australische divisies versterkt met Tsjechische en Poolse Afb.18 Mauritius 1995 bataljons. Deze laatsten waren uit Tsjecho-Slowakije en Polen gevlucht en vochten mee in het Britse leger. De opmars van het Britse leger vinden we op een fraaie zegel van Mauritius (zie afb. 18). De tekst op deze zegel van 5 roepia's luidt: "50th Anniversary-World War II - Mauritian Servicemen", afgebeeld is een detachement Mauritiaanse soldaten, lopend in de woestijn met een aantal legertrucks op de achtergrond en dit alles tegen de achtergrond van een kaartje van de Libische kustregio. De Polen hebben de veldslag bij Tobroek in 1991 met een prachtige zegel van 2000 zloty's herdacht. Op Afb.19 Polen 1991 deze zegel zien we een kaartje van het front met de posities van de legers en een afbeelding van de Poolse commandant generaal Kopanski (zie afb. 19). Op de zegel is de volgende tekst te zien: "Gen. S. Kopanski - Obrona Tobruku - 1941" (= Generaal S. Kopanski - Verdediging van Tobruk - 1941). Afb.20 Postkaart Polen 1981 De aanvoerroutes van deze bataljons vond ik terug op een Poolse voorgefrankeerde postkaart van 2 zloty uit 1981 waarin de 40e verjaardag van de verdediging van Tobroek door de "Onafhankelijke brigade van Karpaten-schutters" werd herdacht (zie afb. 20). Uiteindelijk werden de Duitsers en Italianen in januari 1942 bij El Alamein verslagen door het Britse Afb.21 Midden-Oosten 1942-47 leger o.l.v. generaal Montgomery. De Britten gebruikten in Libië Engelse zegels met de opdruk: "M.E.F." (Middle East Forces), deze zegels met de beeltenis van koning George VI werden ook elders in het Midden-Oosten door de Britten gebruikt (zie afb. 21). Rommel wordt door de Britten verjaagd en moet uitwijken naar Tunesië. In november 1942 landden Amerikaanse en andere geallieerde troepen in Noord Afrika. De Amerikanen gebruikten naast hun veldpost ook 2 Frans-Algerijnse zegels uit de serie steden en landschappen van 1936-37 met de Afb.22 Telegraafzegel Algerije 1943 opdruk: "E.F.M. (Expeditionary Force Message). Op de hier afgebeelde zegel een prent van de woestijnstad Ghardaïa (zie afb. 22). Deze telegraafzegels zijn ook door de vrije Franse en de Britse troepen en wellicht ook in Libië gebruikt. Rommels troepen zijn in mei 1943 naar Italië uitgeweken. De laatste zegels van de Italiaanse kolonie Libië was een serie van 11 portzegels ("Segnatasse") in 1943 (ik heb daar geen zegel van). Het zijn kleine zegels met een kameelruiter tegen een achtergrond van woestijnduinen. In 1943 had het vrije Franse leger, komende uit het zuiden, uit Frans West-Afrika, de zuidwestelijke Libische provincie Fezzan veroverd. Zij gebruikten Italiaanse en Libische zegels met de opdruk: "Fezzan Occupation Française" (helaas heb ik geen zegel). Na de oorlog bleven Afb.23 Fezzan 1946 de Fransen daar aanwezig en werd het in 1946 Frans militair gebied. Er werden van 1946-1951 Franse zegels uitgegeven met de inscriptie: "Territoire Militaire". De hier afgebeelde zegel vertoont een luchtaanzicht van het oude woestijnfort van Sebha (zie afb. 23). De Britten hadden de Duitsers en Italianen verslagen. In 1948 werden i.p.v. Engelse zegels met de opdruk "M.E.F.", Afb.24 Tripolitanië 1948 Engelse zegels (koning George IV) met de opdruk "B.M.A. Tripolitania" (British Military Administration Tripolitania) met een nieuwe valuta "M.A.L." (Military Administration Lira) Afb.25 Tripolitanië 1950 uitgegeven (zie afb. 24). In 1950 werden deze zegels vervangen door Engelse zegels (koning George VI) met de opdruk: "B.A. Tripolitania" (British Administration Tripolitania) en weer de nieuwe valuta (zie afb. 25). Want het was inmiddels een Brits mandaatgebied geworden. Afb.26 Cyrenaica 1949 Ook de provincie Cyrenaica werd door de Britten bestuurd. Hier gaven zij in 1949 zegels uit met de inscriptie "Cyrenaica" (zie afb. 26), totdat in 1951 het koninkrijk Libië gevormd werd. Afb.27 Libië 1952 Diezelfde zegels werden echter ook in 1952 voorlopig in het inmiddels zelfstandige koninkrijk Libië gebruikt, nu voorzien van een opdruk "Libya" en tevens Afb.28 Libië in Arabisch (zie afb. 27). Dezelfde zegel, maar dan voorzien van een opdruk in het Arabisch "Koninkrijk Libië" en Engelse valuta (M.A.L.) verscheen in Tripolitanië (zie afb. 28). Afb.29 Libië 1952 Ook in de provincie Fezzan verschenen dergelijke zegels, maar dan met valuta opdruk: "Francs". De eerste "eigen" zegels kwamen daarna, ook in 1952, zij droegen het portret van de nieuwe koning Idris of van het staatswapen (zie afb. 29). Afb.30 Libië 1956 Libië was dus in december 1951 onder leiding van de Verenigde Naties een zelfstandig koninkrijk geworden. Daartoe werden de 3 provincies Tripolitanië, Cyrenaica en Fezzan samengevoegd. Hoewel een deel van Fezzan, namelijk het aan Algerije grenzende Franse militaire gebied Ghadamès pas in 1956 terug bij Libië kwam. In 1956 werd een zegel uitgegeven waarop die hereniging te zien is (zie afb. 30). In 1959 vindt een militaire coup plaats o.l.v. kolonel Ghadafi en wordt de koning verjaagd. De nieuwe republiek werd aanvankelijk Libische Arabische Republiek (L.A.R.) genoemd. De hier afgebeelde zegel van 1972 vertoont het staatswapen (zie afb. 31). Later werd de naam van het land door Ghadafi omgedoopt in: "Socialist Afb.31 Libië 1972 Peoples Lybian Arab Jamahirya" (Jamahirya = heerschappij van de massa). Het hier afgebeelde zegelpaar vertoont de veldslag bij Sidi Abuagelat in 1917 (zie afb. 32). Na de gewapende opstand en burgeroorlog in 2011 worden nieuwe zegels door de overgangsregering van de republiek Lybië uitgegeven. Afb.32 Libië 1982 Veel Libische zegels in de tijd van Ghadafi zijn groot - ik bezit een zegel die zelfs de afmetingen 11,4 x 10,1 cm heeft - en zijn vaak ook protserig. U ziet dat de postgeschiedenis van Libië tamelijk ingewikkeld is, met name de periode 1941-51 kende heel wat zegels van verschillende herkomst. Bij de beschrijving van de Libische postgeschiedenis heb ik enkele niet-Libische zegels en poststukken gebruikt. Ik hoop dat ik enige duidelijkheid heb verschaft en dat u dit artikel met plezier hebt gelezen. Henk Verbeek Bronnen - Ton Vis, Tien jaar zonder postzegels, in De Postkoets december 2010 - Wikipedia, verscheidene internetsites m.b.t. Libië - Yvert et Tellier, diverse catalogi