Vermakelijke missers 'Geen beter vermaak dan leedvermaak' is een gezegde dat zeker ook opgaat in de filatelie. Er is in het verleden heel wat afgeblunderd op postzegels, vaak tot groot vermaak van het publiek en ergernis van de uitgevende postadministratie. Het is wat lastig te zien, maar op de linker zegel uit 2006 staat 'Österrreich', met 3 r-ren. In latere uitgaven is dit gecorrigeerd. Zoals onlangs bij een uitgifte van Oostenrijk, waar de ontwerper het presteerde om de landsnaam verkeerd op de postzegel te plaatsen. Je vraagt je toch af hoe zoiets mogelijk is, met alle goedkeuringen, controles, drukproeven en ga zo maar door. Vaak is er niet één schuldige aan te wijzen, maar hebben meerdere personen en instanties zitten slapen, of in ieder geval niet goed opgelet. Het is in ieder geval jammer voor de Oostenrijkse ontwerper, die hoeft voorlopig niet meer op opdrachten te rekenen... Ook in het verleden is er flink geblunderd op zegels, vaak uit onwetendheid, soms door slechte of verkeerde informatie of soms door pure nonchalance. We hebben het hier niet over plaatfouten of druktoevalligheden, kopstaande in- of opdrukken of gebruik van verkeerde kleuren, maar echte missers in namen, data, gebeurtenissen en dergelijke. In dit artikel een aardige bloemlezing van bekende en minder bekende fouten op postzegels, ter lering en vermaak. Robert Schumann met bladmuziek van Schubert (links) en een eigen partituur Een klassiek voorbeeld is de zegel die de Duitse Democratische Republiek uitgaf in 1956, ter herinnering aan de honderdste sterfdag van de componist Robert Schumann (1810-1856). We zien op de zegeluitgifte van 20 juli van dat jaar een portret van de componist, met daarachter een stuk bladmuziek. Niet echter muziek van Schumann, maar een deel van de partituur van het 'Wanderers Nachtlied' van Franz Schubert. De zegels werden op 23 juli uit de verkoop genomen, waarna op 8 oktober 1956 nieuwe zegels verschenen waar nu wel muziek van Schumann op afgebeeld werd (Mondnacht). De eerste -foutieve- uitgifte is niet vernietigd en werd later aan de filatelistische handel aangeboden, vandaar dat ook deze serie vrij gemakkelijk verkrijgbaar is. Nog een componist waarbij het misging. In maart 1989 eerde het Vorstendom Liechtenstein de op 17 maart 1839 in Vaduz geboren Joseph Gabriel von Rheinberger met een postzegel, ter gelegenheid van zijn 150ste geboortejaar. Rheinberger was componist, organist en dirigent, onder andere van de Koninklijke Zangkapel. Onder zijn leerlingen bevonden zich Humperdinck en Wolf-Ferrari. De anders zo secure postdienst van Liechtenstein ging de mist in met het uitgiftejaar, dat midden onder de zegels werd vermeld. Hoewel de zegel in 1989 verscheen, staat precies onder zijn sik het jaar '1988' genoemd. Het is wat met componisten, zelfs als ze wereldberoemd zijn en toch een heel korte naam hebben die gemakkelijk in het gehoor ligt, kan het toch nog misgaan. Dit bewijst in ieder geval Albanië, dat in 1985 een tweetal zegels uitgaf om de driehonderdste geboortedag van Johann Sebastian Bach te gedenken. De beroemde cantor uit Leipzig, toch een van de grootste en bekendste Duitse componisten, wordt op beide zegels aangeduid met de achternaam 'Bah' in plaats van 'Bach'. Mogelijk vindt deze fout z'n oorsprong in de Albanese taal, waar de 'h' als 'ch' wordt uitgesproken. Niettemin, het staat niet netjes de beroemde componist zijn 'c' te onthouden. Boektitels, je moet je er maar niet teveel in verdiepen. In Frankrijk ging het in ieder geval goed fout toen men in 1937 wilde gedenken dat de beroemde Franse filosoof René Descartes (1596-1650), ook wel op z'n Latijns 'Cartesius' genoemd, precies driehonderd jaar daarvoor zijn boek 'Discours de la Méthode' publiceerde. Naast het portret van de filosoof, gemaakt naar een schilderij van Frans Hals, werd echter als titel vermeld: 'Discours sur la Méthode'. De fout werd snel ontdekt en het ontwerp van de zegel aangepast. Opvallend is dat van beide zegels ongeveer evenveel exemplaren verkocht werden, zo'n 5 miljoen stuks. Wel een opvallende fout, geen kostbare zegel derhalve. Het afbeelden van landschappen wil ook nog wel eens problemen geven. Er zijn verschillende voorbeelden waarbij ontwerpers het beoogde landschapselement in spiegelbeeld hebben opgenomen in het zegelontwerp, zoals in 1969 in Duitsland gebeurde. Op 4 september gaf de Deutsche Bundespost een zegel uit ter gelegenheid van het 350-jarige jubileum van de zoutleiding tussen Bad Reichenhall en Traunstein. Al eeuwenlang wordt in het Berchtesgadener Land zout gewonnen door water te pompen in de lagen steenzout in de bodem, en de aldus ontstane pekeloplossing door buizen naar de zoutfabriek te pompen. Op de zegel is de reliëfkaart precies verkeerd om getekend. Toen men deze fout bemerkte werd de vergissing door de postdienst gebagatelliseerd. Men beweerde dat de zoutleiding uit perspectivisch oogpunt met opzet is verlegd. Maar dat is achteraf recht praten wat krom is. De Zwitsers hebben wat dat betreft in een vergelijkbaar geval heel wat alerter gereageerd. In de landschapsserie van 1982-1986 was een zegel van SFr. 2.00 opgenomen met de afbeelding van de Aletsch gletsjer, met 120 km2 oppervlakte de grootste gletsjer in het Alpengebied. Al gauw kwamen de Zwitsers er achter dat de beroemde gletsjer in spiegelbeeld op de zegel terechtgekomen was. De postzegel, die op 17 februari 1983 was uitgegeven, werd langzaam aan teruggetrokken waarna op 24 november van datzelfde jaar een nieuwe zegel van SFr. 2.00 verscheen, nu met het Zwarte Meer (Le Lac Noir). Aan de gletsjer waagde men zich niet meer, daarmee begaf men zich teveel op glad ijs... In dit kader is ook een postzegel uit 1932 van de Filippijnen interessant, waarop een fraaie waterval prijkt. Niet echter de Paksanjan waterval, zoals het inschrift in de zegel vermeldt, maar de Vernal waterval staat op de zegel afgebeeld. In zo'n geval is een vergissing al snel gemaakt, de Amerikaanse ontwerper van de zegel zal geen besef hebben gehad van de juistheid van de hem aangeleverde afbeelding, en deed gewoon zijn werk. Hier blijkt een zorgvuldige voorbereiding van de uitgifte toch van groot belang. Techniek kan de ontwerpers van postzegels ook voor onverwachte problemen plaatsen. Zo eerde Australië in 1976 met een postzegeluitgifte de uitvinder van de telefoon, Alexander Graham Bell, die honderd jaar daarvoor de eerste telefoontransmissie tot stand wist te brengen. Hoewel de techniek in de loop de jaren sterk verbeterde, is het principe van de bedrade telefoon in al die jaren gelijk gebleven. Bell patenteerde zijn uitvinding in 1876, en geldt daarmee als de vader van de telefonie, hoewel de Duitser Philip Reiss al in 1860 een manier gevonden had om spraak langs elektrische weg over te brengen. Op de Australische zegel zien we uitvinder Bell, die pikant genoeg niet een eigen toestel gebruikt, maar een zogenaamde 'koffer-telefoon' van de firma Williams, die voor het eerst in 1878 gebouwd werd. Nog een telefoon met een bijzondere geschiedenis. Nu zouden we er niet van opkijken, maar een draadloze telefoon was in 1934 toch echt iets heel bijzonders. Sterker nog, er bestonden in die tijd nog helemaal geen draadloze telefoons. Toch verscheen in dat jaar in Duitsland een noodhulpserie met beroepsgroepen, waarbij op één van de zegels een zakenman een hoorn aan z'n oor houdt die nergens mee verbonden is. Als u de zegel heeft, kijk er dan maar eens met een loep naar, er is echt geen draad aan de hoorn te ontdekken. Heel modern allemaal, maar feitelijk onmogelijk. Nogmaals een fout op een Australische zegel, ditmaal gaat het om een 'mistaken identity', ofwel een persoonsverwisseling. Ter viering van de 150 verjaardag van de stichting van de stad Newcastle in New South Wales verscheen op 10 september 1947 een gedenkserie bestaande uit drie waarden. In deze uitgifte is de zegel van 2½ pence gewijd aan Luitenant John Shortland, de ontdekker van de Hunter rivier die bij het huidige Newcastle in de Stille Oceaan uitmondt. De rivier is 460 kilometer lang en het eerste deel is bevaarbaar. Aan deze Shortland is het te danken dat Newcastle aan de monding van deze rivier werd gesticht. Echter, het portret op de zegel toont niet Luitenant John Shortland maar zijn vader, ook Luitenant, maar niet de ontdekker van de rivier. Australische militaire deskundigen ontdekten de vergissing door het ontbreken van epauletten op het uniformjasje, die sinds 1795 voor Britse marineofficieren voorgeschreven waren. De Hunter River werd in 1797 ontdekt. Men heeft achteraf vastgesteld dat het geschiedkundig archief in Sydney de portretten van vader en zoon verwisseld moet hebben. Een ludieke vergissing beging het kleine bergstaatje Andorra in 1980. Ter gelegenheid van de Olympische Zomerspelen van dat jaar in Moskou werd een zegel uitgegeven met de afbeelding van... een skiër! Vermoedelijk is de fout ontstaan doordat men in de serie van drie zegels er één wilde wijden aan de Olympische winterspelen in Lake Placid, en twee zegels aan de zomerspelen. Per abuis is op alle drie zegels het logo van de Olympische Zomerspelen geplaatst, vergezeld van de tekst 'Jocs Olimpics Moscu 1980'. Een skiër uit het land Burundi was snel met z'n kunstje klaar. Waar de sportman uit Andorra in ieder geval in een juiste houding van de helling afsuist, tart deze schansspringer alle wetten van de aërodynamica. Als je de sporter zo ziet dan kan het niet anders of hij valt loodrecht naar beneden. De juffrouw links op de zegel durft in ieder geval niet te kijken hoe de arme sportman ongetwijfeld met een doodsmak neerkomt. Maar ja, wat wil je, postzegelontwerpers in een land dat gelegen is dicht bij de evenaar, zijn waarschijnlijk niet erg bekend met wintersporten zoals schansspringen, en dan krijg je zulke dingen. Nog een sportzegel waarbij de ontwerper flink de mist is ingegaan, Op deze zegel van het Arabische emiraat Fujeira, uitgegeven ter gelegenheid van de Olympische zomerspelen in München in 1972, zien we drie roeiers in een boot afgebeeld. Vermoedelijk is in het heetst van de strijd één van de roeiers overboord geslagen, want er bestaat geen onderdeel in het roeien waaraan door drie sportmensen wordt deelgenomen. Er bestaat weliswaar de discipline 'twee met stuurman', maar dan zit een van de deelnemers andersom en roeit niet mee. Hoe dan ook, dit plaatje klopt niet. Tot slot een bijzondere uitgifte van Fiji uit 1938, een langlopende serie waarvan de laatste zegels pas in 1955 verschenen. Op de oorspronkelijke zegel van 1½ pence zien we een inheemse kano in de kustwateren van het eiland. Als we goed kijken zien we dat de boot geheel op eigen kracht de wateren doorklieft, zonder dat er iemand aan boord schijnt te zijn. Een geval van geavanceerde afstandsbesturing misschien? De fout werd al snel bemerkt, vandaar dat al twee jaar later een nieuwe zegel verscheen, waarin nu wel een stuurman op de boot was ingetekend. De oorspronkelijke zegel is daarom maar kort uitgegeven, en aanzienlijk meer waard dan het exemplaar mét bootsman. U ziet, een foutje is gemakkelijk gemaakt, dit is slechts een kleine selectie uit een lange reeks missers. En dan hebben we het nog niet eens gehad over de vele spelfouten in Latijnse namen op postzegels, vergissingen in jaartallen en verkeerde data van jubilea. Goede research en een grondige controle helpen fouten wellicht voorkomen. Maar als het dan tóch weer misgaat kunnen we als filatelist alleen maar om de fout gniffelen, en weer een bijzonder exemplaar aan onze verzameling toevoegen. Blijf zoeken en genieten! Ton Vis