Brits Oost- en Centraal Afrika nader bekeken Nadat we in het vorige verenigingsblad zuidelijk Afrika uitgebreid filatelistisch hebben belicht, is het nu de beurt aan Oost- en Centraal-Afrika. Een gebied dat historisch gezien zeker net zo interessant is, al hebben wij Nederlanders met deze regio minder van doen gehad. In de jaren '80 en '90 van de 19e eeuw werden grote delen van Afrika door de Britten gekolonialiseerd. Het gebied in oostelijk Afrika werd bestuurlijk geleid door een commerciële organisatie, de Imperial British East Africa Company (IBEAC), die in 1888 was opgericht om de handel in de Afrikaanse gebieden te ontwikkelen en te beheren. Diverse Europese mogendheden maakten rond 1880 haast om nog niet geclaimde gebieden in Afrika onder controle te krijgen. Een van deze gebieden, het Sultanaat Zanzibar en de binnenlanden van oostelijk Afrika, mocht zich in de aandacht van zowel de Britten als de Duitsers verheugen. Om deze aanspraken op een beschaafde manier te regelen werd in 1886 in een verdrag vastgelegd waarop de landen zich specifiek zouden richten. Duitsland legde een claim op het kustgebied van het huidige Tanzania, terwijl Groot Brittannië toegang kreeg tot het gebied van wat nu Kenia en Uganda heet. Tegelijkertijd ontwikkelden zich echter Britse koloniën in zuidelijk Afrika, waarvoor vanuit Brits standpunt veel meer aandacht was. Dit is de reden waarom het bestuur en de ontwikkeling van de Afrikaanse binnenlanden werd overgelaten aan een ontwikkelingsmaatschappij. Deze Imperial British East Africa Company kreeg de verantwoording over een gebied van Uganda tot de noordwestelijke kust van het Victoriameer, een gebied met een oppervlakte van bijna 640.000 km2. Men zou verwachten dat deze maatschappij zich vooral zou inzetten voor de ontwikkeling van de landbouw en handel in dit deel van Afrika, maar in plaats daarvan ging de IBEAC een spoorlijn aanleggen tussen de oostkust bij Mombasa en het Victoriameer, de Kenya-Uganda Railway. De financiën voor dit project bleken al snel ontoereikend, wat de ondergang van de maatschappij inluidde. In 1894 werd de IBEAC ontbonden, waarna de Britse regering Uganda tot protectoraat uitriep. Door Ds. Millar op een type-machine vervaardigde zegels Van 1890 tot 1895 gaf de Imperial British East Africa Company haar eigen postzegels uit, later werd dit door de Britse regering overgenomen. Voor het Protectoraat Uganda verschenen de eerste postzegels in 1895, op zeer eenvoudige wijze door de Britse zendeling Rev. Ernest Millar op een typemachine vervaardigd. Toen namelijk in 1895 de Britten Helgoland inruilden voor de macht in Uganda en Zanzibar, werd de Britse invloed groter en konden missionarissen hier ongehinderd werken. In 1898 verschenen in het Protectoraat Uganda de eerste echte postzegels met de beeltenis van Koningin Victoria, naar een portret van Baron Heinrich von Angeli. In 1903 werden de postdiensten van East Africa en Uganda samengevoegd en verschenen er zegels met het portret van Koning Edward VII. Later werden zegels met hetzelfde kader uitgegeven met het portret van Koning George V. British East Africa bleef bestaan tot 1922, toen deze regio tot kroonkolonie werd uitgeroepen. Het gebied werd hierbij omgedoopt tot Kenia, genoemd naar de hoogste berg in de regio, Mount Kenya. In deze periode vestigden zich vele blanke boeren in de regio, die weldra rijke plantages aanlegden voor koffie en thee. Tegen 1930 waren er al ca. 30.000 blanke kolonisten die, vanwege hun economisch belang voor de regio, grote politieke invloed kregen toebedeeld. Tanganyika, ten zuiden van Kenia gelegen, werd in de jaren '90 van de 19e eeuw door Duitsland gekolonialiseerd. Van 1893 tot 1916 verschenen er zegels met Deutsch-Ostafrika, tot de kolonie tijdens de Eerste Wereldoorlog door de Britten werd bezet. Vanaf die tijd (1917) gebruikte men zegels van East Africa and Uganda met de opdruk G.E.A. (German East Africa). In het Verdrag van Versailles verloor Duitsland alle koloniale aanspraken en werd Tanganyika onder Brits bestuur geplaatst. Het werd een Brits Inschrift 'Mandated Territory of Tanganyika' mandaatgebied, waar in 1922 eigen postzegels werden uitgegeven met de afbeelding van een giraffe. In 1935 kwam er een postale unie tot stand met Kenya en Uganda, waarna tot in de jaren '60 van de vorige eeuw zegels werden uitgegeven met het inschrift 'Kenya, Uganda en Tanganyika', zelfs nadat ze onafhankelijk waren geworden en al eigen postzegels uitgaven. Hierbij zorgden de autoriteiten ervoor dat de volgorde van de landsnamen telkens wisselde, zodat geen enkel land een voorkeurspositie innam. Tanganyika werd als eerste land in deze regio in 1961 onafhankelijk, in 1962 gevolgd door Uganda en in 1963 door Kenia. Opdruk Zanzibar op zegel van India Het eiland Zanzibar, voorheen het centrum van de Arabische slavenhandel in Afrika, was na de ruil met Helgoland in 1895 een Brits protectoraat waar aanvankelijk Indiase postzegels met opdruk werden gebruikt. Op latere uitgaven werden sultans, dhows en Arabische architectuur afgebeeld. In 1963 werd het eiland onafhankelijk. Kort daarna werd de sultan afgezet en vormde het land samen met het buurland Tanganyika de 'Verenigde Republiek Tanganyika en Zanzibar', al spoedig afgekort tot Tanzania. Van 1965 tot 1975 werden door de East African Post and Telecommunications Corporation postzegels uitgegeven met de namen Kenya, Uganda and Tanzania, naast de zegels die de landen afzonderlijk lieten verschijnen. Gaan we nog iets zuidelijker dan komen we in het gebied dat bekend is geworden als Brits Centraal Afrika. Een Britse expeditie die werd gesponsord door de imperialist en financier Cecil Rhodes, rijk geworden door de exploitatie van de diamantmijnen van Kimberley, resulteerde in de annexatie van 1,25 miljoen vierkante kilometer van zuidelijk en centraal Afrika door de British South Africa Company. Uit Rhodes' ambitie om een Brits rijk te stichten tussen Kaap de Goede Hoop en Caïro ontstonden drie landen: Noord- en Zuid Rhodesië en Nyasaland. Al in 1895 werd voor een groot gebied de naam Rhodesië aangenomen. Cecil Rhodes behoort hiermee tot een select clubje mensen naar wie een land is vernoemd, hij mocht zelf de naam uitkiezen. Zelf heeft hij echter nooit postzegels met deze landsnaam gezien, hij stierf in 1902 terwijl pas in 1909 de zegels van de British South Africa Company werden voorzien van een opdruk 'Rhodesia', in afwachting van nieuwe zegels met de officiële landsnaam die eerst in 1910 verschenen. Dit werd een uitgebreide serie onder de populaire naam Doublehead 'Doubleheads', vanwege de naast elkaar geplaatste portretten van Koning George V en Koningin Mary. De bedrijfsnaam British South Africa Company bleef echter vooralsnog bovenin de zegels staan. De tweede serie wordt 'Admirals' genoemd, omdat de Koning er in marineuniform op afgebeeld staat. Verder naar het noorden bezette een expeditieleger onder leiding van Sir Harry Johnstone in 1893 Nyasaland, om de Portugezen te beletten om Angola aan Mozambique te verbinden. Sir Harry stichtte niet alleen Brits Centraal Afrika, maar ontwierp ook de postzegels voor dit land, die in 1895 verschenen. In 1907 werd Nyasaland een Brits protectoraat, vanaf 1908 verschenen er nieuwe postzegels waarbij de landsnaam British Central Africa was vervangen door Nyasaland Protectorate. Landkaart van Nyasaland Terug naar Rhodesië. Na de Eerste Wereldoorlog deed de Britse regering het voorstel om het belangrijkste gebied met blanke nederzettingen uit het bedrijf te halen en aan Zuid-Afrika te koppelen. De blanke kolonisten kozen er echter voor om een aparte kroonkolonie te worden met zelfbestuur. In 1924 werden de gebieden van het bedrijf daarom verdeeld in Noord- en Zuid-Rhodesië, en ook de postzegels kregen deze namen. Zuid-Rhodesië werd een kroonkolonie, Noord-Rhodesië een protectoraat, net als Nyasaland. Op 1 augustus 1953 kwam onder druk van de Britse regering een nieuw samenwerkingsverband tot stand, de Federatie van Rhodesië en Nyasaland. Hierin gingen zowel Noord- als Zuid Rhodesië en Nyasaland op. Door de vorming van een federatie wilde de regering in Londen voorkomen dat Tijdens een staatsbezoek aan Kenia door Prinses Elizabeth en de Hertog van Edinburgh overleed Koning George VI plotseling nationalistische bewegingen in deze gebieden verder zouden groeien door gematigde zwarte nationalisten op te nemen in het bestuur, en tevens wilde men voorkomen dat de blanke boeren in Zuid-Rhodesië teveel macht zouden krijgen. Eind jaren '50 bleek dat de federatie geen succes was. Een van de hoofddoelen van de federatie, het breken van het nationalisme, bleek niet te lukken. In 1958 werd de staat van beleg afgekondigd. De premier van de federatie, Sir Roy Welensky, dreigde met een eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring, die hij echter weer introk uit vrees voor een boycot. De zwarte bevolking zag Welensky niet zitten omdat hij de status quo van de blanken probeerde te bewaren, en de blanke boeren vonden dat hij teveel toegaf aan de Afrikanen en de Britse regering. In Zuid-Rhodesië rees de ster van de blanke boer Ian Smith, een verklaard tegenstander van de zwarte nationalisten en voorstander van een blanke minderheidsregering in Zuid-Rhodesië. Smith hoopte dat de federatie uit elkaar zou vallen en hij de macht in Zuid-Rhodesië in handen zou krijgen. Eind 1962 bleek dat niemand meer in de federatie geloofde. Tijdens een conferentie op 5 juli 1963 bij de Victoria watervallen kwamen de (blanke) gouverneurs en regeringsleiders van Zuid- en Noord Rhodesië en Nyasaland overeen dat de federatie moest worden ontbonden, wat op 31 december van dat jaar geschiedde. Kort na deze ontbinding werden Nyasaland en Noord-Rhodesië Zegels van Noord-Rhodesië onafhankelijk en gingen de naam voeren die door de inheemse bevolking werd gebruikt: Malawi en Zambia. In Zuid-Rhodesië begonnen toen de problemen juist, daar grepen blanke extremisten onder leiding van Ian Smith de macht. Zuid-Rhodesië liet het woordje 'Zuid' vallen en ging als Rhodesia verder. Het werd een bastion van blanke suprematie. In november 1965 riep het land eenzijdig de onafhankelijkheid uit, zeer tegen de zin van het moederland Groot-Brittannië. De onafhankelijkheidszegel van Rhodesië werd door de Britten ongeldig verklaard: post voorzien van deze zegel werd met strafport belast. Pas in 1980 werd Zuid-Rhodesië onder de naam Zimbabwe een onafhankelijke staat onder een zwarte meerderheidsregering. De zegel die in Groot-Brittannië niet werd geaccepteerd Ik hoop dat u door dit artikel meer inzicht heeft gekregen in de verschillende landsnamen die de postzegeluitgiften uit deze regio dragen, en zegels met een bepaalde opdruk of inschrift in historisch perspectief kunt plaatsen. Wat dat betreft blijven de landen in Afrika een bijzonder interessant en uitdagend verzamelgebied. Ton Vis