De puntstempels van Nederlands Indië Net als in de Nederlandse postkantoren werd in de 19de eeuw ook in Nederlands Indië gebruik gemaakt van nummerstempels om de postzegels te ontwaarden. De puntstempels Puntstempel 63 Ternate (toentertijd ook wel nommerstempel genoemd) van Nederlands Indië werden op 1 januari 1874 verstrekt en ingevoerd. Het doel van deze stempels was tweeledig: (1) hulp bij de herkenning van het postkantoor door aan elk postkantoor een nummer te verstrekken, en (2) de punten van het stempel laten een indruk in het zegel(beeld) na waardoor, ook na het verwijderen van de Nr. 3 (Soerabaja) in violet op de 15ct Willem III stempelinkt, de zegel niet meer kon worden hergebruikt. Deze "vernietigingsstempels" moesten met zwarte inkt worden afgedrukt waarbij het stempel minstens 3/4 van het zegel moet bedekken. Tegen dit kleurvoorschrift werd nogal vaak gezondigd. Meerder nummers komen voor in blauw, blauwgroen en ook wel violet. Nummer 84 is bekend met rood inkt. Naast het puntstempel op de frankeerzegel moest een dagtekeningstempel (rond- of kleinrondstempel en vanaf 1892 het vierkantstempel) worden geplaatst. Brief verzonden op 21-1-1893 van Meester Cornelis (nr. 40, Java) naar Salatiga (Java) Kantoren De puntstempels werden uitgereikt aan alle postkantoren in Nederlands Indië. Ook kregen de beide postagentschappen in Singapore (89) en Penang (90), het expeditiekantoor op de mailstomer (69) en de 3 veldpostkantoren te Atjeh (66, 67 en 68) elk een nummer toegewezen. Brief verzonden op 26-4-1889 van Laboean (Java) naar Braunschweig (Duitsland). In een korte periode tussen de naamsverandering Deli en Laboeandeli, van 1888 tot 1889, heette het kantoor Laboean (puntstempel 84). In totaal werden er 120 nummers uitgereikt aan 131 verschillende kantoren. De nummers 1 t/m 69 werden op 1 januari 1874 (officieel) in gebruik genomen. Overige nummers werden uitgereikt bij oprichting van of promotie tot postkantoor. Enkele nummers werden door verschillende kantoren gebruikt. Omdat sommige stempels na sluiting van het kantoor zijn overgenomen door een Deze zegel is in 1892 uitgegeven, men kan dus met zekerheid zeggen dat het gaat om Tebingtinggi-Deli ander kantoor, zal het op losse zegels niet altijd mogelijk zijn om te weten van welk kantoor deze afdrukken zijn. Voor deze afdrukken geldt dat dit alleen herkenbaar is indien de afdruk op brief of postwaarde stuk, met een dagtekeningstempel, is afgedrukt. In een enkel geval kan men het wel aan de zegel herkennen, bijvoorbeeld als een kantoor al was opgeheven voordat een bepaalde zegel is uitgegeven. Een complete lijst van alle nummerstempels en kantoren vindt u op de website van de auteur (zie aan het einde van dit artikel). Op welke zegels komen puntstempels voor Puntstempels kunnen voorkomen op de volgende zegels: Koning Willem III 1864, NVPH 1 en Koning Willem III 1868, NVPH 2. Afdrukken op de emissies 1864 en 1868 zijn zeer zeldzaam. Koning Willem III 1870, NVPH 3 t/m 16, Cijfer zegels 1888, NVPH 17 t/m 22. Puntstempels 1 (Weltevreden), 15 (Salitaga) en 69 (Demak) op verschillende uitgiften Wilhelmina 1892 de 20, 25 en 50 cent, NVPH 26, 27 en 29. De ander waarden uit deze emissie zijn pas in 1894 of later uitgegeven. Puntstempels op deze emissie zijn relatief schaars, waarbij afdrukken op de 50 cent nog het minste voorkomen. Port 1e emissie, NVPH 1 t/m 4, Port 2e emissie, NVPH 4 t/m 13, Port 3e emissie, NVPH 16a en 18a. Port 16a en 18a zijn respectievelijk in december-1892 en november-1892 aan de postkantoren verstrekt, derhalve is het mogelijk dat hierop een puntstempel voorkomt. De schrijver dezes is nog geen exemplaar bekend. Puntstempels 4 (Batavia, Java), 35 (Muntok, Banka), 56 (Siboga, westkust van Sumatra) en 89 (N.I. Exp. Kant. Penang) op verschillende zegels van Straits Settlements Ook kunnen Nederlands Indische puntstempels voorkomen op buitenlandse zegels. Meestal zijn dit zegels van de Straits Settlements. Afdrukken op buitenlandse zegels, zoals hierboven te zien, zijn zeer schaars. Vervalsingen Het is bekend dat van de Nederlands Indische puntstempels hele goede vervalsingen zijn gemaakt. Natuurlijk betreft het veelal de zeldzame nummers. Ook van veel voorkomende afdrukken zijn om duistere redenen vervalsingen gemaakt. Hierbij twee (valse) port zegels uit de emissie 1892. De 2½ en 50 cent zijn pas in 1909 uitgegeven. Het Nederlandse puntstempel 5 (links naast de 2) kan onmogelijk echt zijn. Ook zijn hele slechte vervalsingen in omloop. Gezien de bijgaande afgebeelde zegels/afdrukken is het haast niet voor te stellen dat deze afdrukken bedoeld zijn om de nummerstempel-verzamelaars om de tuin te leiden. Valse nummerstempels zonder nummer op heel fel gekleurde, eveneens vervalste, zegels Typen nummerstempels Links 66 "Veldpostkantoor Atjeh" (donker blauw) en rechts 66 "Kotta Radja". Duidelijk is te zien dat het veldpostkantoor nummer bestaat uit 40 punten en de rechter afdruk uit 26 punten. Zoals vermeld kregen de postkantoren ieder een nummer toegewezen. De postkantoren in de grote plaatsen kregen meerdere stempels tegelijk en omdat deze stempels met hand werden gemaakt is het begrijpelijk dat sommige stempels van hetzelfde nummer afwijkingen vertonen ten opzichte van elkaar. Ook doordat, door o.a. de looptijd van bijna 20 jaar (slijtage), meerdere stempels moesten worden vervangen, kunnen deze afwijken van hun voorganger. Dit resulteerde in diverse typen van dezelfde nummers. Enkele voorbeelden ziet u hieronder afgebeeld. Vier verschillende typen van nummer 4 (Batavia) Nederlandse puntstempels op zegels van Nederlands Indië Soms komt het voor dat een brief niet is afgestempeld op het kantoor van verzending. In dat geval zal een tussenliggend kantoor of het aankomstkantoor de zegel alsnog "vernietigen" door het aankomststempel op de zegel te plaatsen. Enkele voorbeelden zie je bij de zegels van de Straits Settlements. Dat dit ook kan gebeuren bij zegels van Nederlands Indië moge duidelijk zijn. Hierbij twee zegels van Nederlands Indië die zijn afgestempeld in Nederland met een Nederlands puntstempel. De 25 cent heeft een afdruk 14 (in de baard van Willem). Dit zal betekenen dat het zegel is verstuurd vanuit Pekalongan (Java) naar Den Haag alwaar het zegel om onverklaarbare redenen nogmaals is afgestempeld met 44 Den Haag. De 250 cent heeft het afdruk 5 van Amsterdam. Leo Koning Literatuuropgave: Bulterman "Poststempels Van Nederlands-Indië 1864-1950" P.Storm van Leeuwen "Poststempel catalogus Nederlands Indië" Speciale catalogus NVPH Specialiteiten catalogus NVPH 2006-2011 Overgenomen van de website "Puntstempels van Nederlands Indië" van Leo Koning, met toestemming van de auteur. Wilt u ook een kijkje nemen op zijn uitgebreide website over dit onderwerp, klik dan hier.