De Saar, filatelistisch belicht Qua oppervlakte is de Saar de kleinste van alle Duitse 'Länder', met een oppervlak van 2570 km2 is het nog iets kleiner dan onze provincie Drenthe. Maar de filatelistische nalatenschap van dit kleine gebied is gigantisch, en is een weerspiegeling van de roerige geschiedenis die dit stukje grondgebied in de afgelopen eeuw heeft doorgemaakt. De Saar, ook wel Postbode rond 1760 bij Saarbrücken, de hoofdstad van de Saar Saarland of Saargebiet genoemd, is absoluut de moeite waard om als zelfstandig verzamelgebied eens aan een nader onderzoek te onderwerpen. Het huidige Saarland grenst in het westen aan Frankrijk, in het noordwesten een stukje aan Luxemburg, terwijl het verder geheel omsloten wordt door de Duitse deelstaat Rheinland-Pfalz. In het gebied wonen circa 1,08 miljoen mensen, waarmee de bevolkingsdichtheid (420 personen per km2) veel hoger ligt dan het Duitse gemiddelde. De hoofdstad is Saarbrücken. Het gebied ontleent haar naam aan de rivier de Saar die door de streek loopt, een zijrivier van de Moezel. De eerste postzegels van Saar waren opdrukken op zegels van het Duitse Rijk en Beieren Tot de Franse revolutie was heel Duitsland een lappendeken van koninkrijken, prinsdommen, hertogdommen en graafschappen. Zo behoorde het huidige Saarland gedeeltelijk bij het Hertogdom Lotharingen, het Aartsbisdom Trier en het Hertogdom Pfalz-Zweibrücken. Als gevolg van de revolutie in Frankrijk werden in 1793 de vorsten verdreven en werd de gehele linker Rijnoever bij Frankrijk gevoegd. In 1798 werd een Département Saar gevormd, dat echter door het Congres van Wenen na de val van Napoleon aan Duitsland teruggegeven werd. Nu werd het Saarland opgedeeld tussen de Koninkrijken Pruisen en Beieren. In de 19de eeuw, toen de industrialisatie op gang kwam, kreeg het gebied steeds grotere betekenis door de aanwezigheid van kolenmijnen en de ijzer- en staalindustrie die zich daarnaast ontwikkelde. Na de Duits-Franse oorlog Al snel werden de zegels met de Duitse naam 'Saargebiet' overdrukt van 1870-1871 werd het Duitse Rijk gevormd, en leidde de annexatie van Elzas-Lotharingen tot een belangrijk industrieel centrum aan de Frans-Duitse grens. Aan de rivier de Saar ontstond het op twee na grootste centrum voor zware industrie in het Duitse Rijk. Het Saarland (in de jaren tot 1935 vooral Saargebiet genoemd) ontstond als geografische eenheid na de dramatische nederlaag van het Duitse Keizerrijk in de Eerste Wereldoorlog. Door het Verdrag van Versailles van 28 juni 1919 raakte Duitsland 1/7 van zijn grondgebied en 1/10 deel van zijn bevolking kwijt. De eerste 'eigen' zegels van het Saargebied, nog in pfennige en marken Frankrijk kreeg het in 1871 verloren Elzas-Lotharingen terug, terwijl de Saar onder mandaat van de Volkenbond werd geplaatst met een Frans bestuur. Daarbij werd bepaald dat na een periode van 15 jaar, dus in 1935, de bevolking zich middels een referendum mocht uitspreken voor aansluiting bij Duitsland, aansluiting bij Frankrijk of handhaving van de status quo. Frankrijk kreeg het recht om tot die tijd de kolenmijnen te exploiteren. Al snel kregen deze zegels een opdruk in francs De eerste postzegels van de Saar verschenen op 30 januari 1920, zegels van het Duitse Rijk met opdruk 'Sarre' en een zwarte balk over de landsnaam heen. Tot 31 maart 1920 bleven echter ook Duitse zegels zonder opdruk geldig voor frankering. Op 1 maart werd in het voormalige deel van de Beierse Pfalz ook zegels van Beieren met dezelfde opdruk uitgegeven, nu echter met vijf of vier lijntjes in plaats van een balk. Omdat echter de bevolking in het gebied Duits spreekt, werd op 26 maart deze opdruk alweer vervangen door de tekst 'SAARGEBIET', over de landsnaam heen. In 1922 volgde een serie in gewijzigde kleuren, nu in francs-waarden Op 18 februari 1921 verschijnen dan de eerste eigen postzegels van het Saargebied, nog in pfennige en marken, in boekdruk in een of twee kleuren vervaardigd. Naast gebouwen en bezienswaardigheden wordt op de zegels ook een beeld gegeven van de kolen- en ijzerindustrie in het Saargebied. Omdat inmiddels de Franse franc als betaalmiddel is ingevoerd worden deze zegels vanaf 1 mei uitgegeven met een opdruk in centimes en francs. Op 1 Enkele 'Volkshilfe' zegels, deze zijn uit 1926 maart 1922 verschijnt dezelfde uitgifte in groter formaat en met gewijzigde kleuren in francs-waarden. De meeste van deze zegels zijn in één kleur uitgevoerd met een gele of groene ondergrond bedrukking. Tussen 1925 en 1934 gaf het Saargebied diverse postzegelseries uit, waarvan met name de 'Volkshilfe' uitgiften door hun aansprekende motieven en geringe oplagen bij verzamelaars zeer geliefd zijn. Een aantal van deze zegels en series is daarom behoorlijk aan de prijs. Nadat Hitler in 1933 tot Rijkskanselier was gekozen was de Nazi-politiek erop gericht de schande van het 'dictaat van Versailles', zoals men het noemde, ongedaan te maken. De bevolking van het Saarland en de rest Propagandazegels van het Duitse Rijk, om het volk warm te maken voor terugkeer van de Saar van Duitsland werden effectief door het propaganda-apparaat van Goebbels bewerkt. Niet alleen de voordelen van terugkeer van de Saar werden in de media breed uitgemeten, maar ook het alternatief werd aan de orde gesteld: massale werkeloosheid, economische uitbuiting door de Fransen en het ontbreken van elke vorm van bestuurlijke invloed. Het is geen wonder dat bij de volksraadpleging op 13 januari 1935 liefst 90,8% van de stemgerechtigden zich uitsprak voor terugkeer bij het Duitse Rijk. 8,9% koos voor handhaving van de status quo, en slechts 0,4% was voorstander voor samenvoeging met Frankrijk. Hierbij moet wel aangetekend worden dat de inwoners van het Saarland geheel van Duitse afkomst waren. Vanaf 1 maart 1935 behoorde het Saargebied weer volledig bij het Duitse Rijk. Het ministerie van propaganda legde de terugkeer van het Saarland uit als een groot succes van Hitler. Enkele zegels met opdruk 'Volksabstimmung 1935' Ook filatelistisch is de volksraadpleging aangegrepen om het onder de aandacht van de bevolking te brengen. In augustus 1934 gaf het Duitse Rijk twee propagandazegels uit, een zegel van 6 pf. voorstellende twee handen die een steenkool in de vorm van het woord ‘Saar' omhoog houden, en een zegel van 12 pf. met 'Saar' over een rijksadelaar met swastika. In het Saargebied zelf werden zegels uit 1926 opnieuw uitgegeven met een opdruk 'VOLKSABSTIMMUNG 1935', uitgevoerd in de kleur van de zegel. Toen op 1 maart de Saar bij het Duitse Rijk werd gevoegd werden alle Saargebied-zegels ongeldig verklaard en dienden uitsluitend zegels van het Duitse Rijk voor frankering te worden gebruikt. Die Saar kehrt heim Brieven met mengfrankeringen komen dan ook niet voor. Drie dagen na het referendum, op 16 januari 1935, vierde het Duitse Rijk de gunstige uitslag met de uitgifte van een serie van 4 zegels met als inschrift ‘Die Saar kehrt heim'. We zien op de zegel 'moeder' Duitsland die grootmoedig het kind Saar aan de borst drukt. Het is duidelijk dat men over de uitkomst geen twijfel had. Na de eerste euforie over de 'Anschluss' volgt echter al snel de kater. De Fransen sluiten beledigd de grenzen en de bedrijven in het Saarland zijn ineens een deel van hun afzetmarkt of toeleveranciers kwijt. Daarnaast vertrekken in het eerste jaar bijna alle joden uit het Saarland naar Frankrijk waarbij ze, in tegenstelling tot hun lotgenoten in Volkshilfe serie uit 1931 het Rijk, hun kapitaal mogen meenemen. Dit zorgt voor een ferme terugslag in de toch al geplaagde economie van de Saar. Honderden bestuurders en directeuren van allerlei organisaties en overheidsinstanties worden door de Nazi's vervangen door sympathisanten en partijleden. Door de poging de invloed van de katholieke kerk in het vrome Saarland terug te dringen De Saarlanders zijn een vroom volk staan in vele dorpen en steden de pastoor en de Ortsgruppenleiter als een Saarlandse variant van 'Don Camillo en Peppone' tegenover elkaar. De weinig effectieve protesten worden al snel door de toenemende Nazi-terreur gesmoord. In de Tweede Wereldoorlog heeft Saarland sterk te lijden onder de oorlogshandelingen. Hitler heeft het gebied gekozen als frontlinie tegen Frankrijk, waarna er in het land 4100 bunkers, 340 mijnenvelden, 100 km loopgraven en 60 km betonversperringen werden aangebracht. Honderdduizenden inwoners werden geëvacueerd en moesten op 7 september 1939 van het ene moment op het andere huis en haard verlaten. Het was de bedoeling van de Nazi's om de Saar, samen met de Beierse Pfalz en het in 1940 door Duitsland bezette Lotharingen, samen te voegen in een nieuw gewest 'Reichsgau Westmark'. Bestuurlijk is deze herindeling nooit tot stand gekomen. Zegel van de Franse geallieerde bezetting, met het wapen van Saarland Na de overgave van Duitsland in 1945 werd het bestuur van het land gedeeld door de geallieerde overwinnaars. Oorspronkelijk was het de bedoeling van Frankrijk om de gehele linker Rijnoever van Duitsland af te scheiden. Dit plan werd echter tijdens een conferentie van ministers van buitenlandse zaken van de geallieerde landen afgekeurd onder verwijzing naar het Atlantisch Verdrag, dat geen grenswijzigingen toestond als dit niet overeenstemde met de uitdrukkelijke vrije wens van de betrokken bevolking. Om de Fransen toch tegemoet te komen gaven de Amerikanen toestemming voor afscheiding van het Saarland, welk grondgebied ten opzichte van de situatie in 1920 in het noordwesten nog iets werd uitgebreid. Op 16 februari 1946 werd het Saargebied aan het gezag van de geallieerde bestuursraad onttrokken en aan het einde van 1946 werden er douaneposten aan de grens met Duitsland ingesteld. Korte tijd later werd het land een Frans Zegels van de eerste na-oorlogse serie (1947), weer in Marken protectoraat met een eigen regering en grondwet. Hoewel de economische samenvoeging bij Frankrijk de bevolking geen windeieren legde, stond met nog altijd zeer afwijzend tegen een politieke annexatie. Op 16 juli 1947 werd als betaalmiddel de 'Saarmark' ingevoerd, die dezelfde waarde had als de Rijksmark, met als doel de invoering van de franse franc als betaalmiddel voor te bereiden. Met deze maatregel wilde men voorkomen dat geld uit de andere delen van Duitsland naar de Saar overgebracht zou worden, om later om te wisselen in de destijds veel stabielere franc. Op 15 november 1947 werd de franse franc het officiële Eind van het jaar volgden er al overdrukken in francs betaalmiddel, waarna op 23 maart 1948 de douane-unie officieel werd bekrachtigd. Later werden de franse munten door eigen 'Saar-franken' vervangen, maar het franse geld bleef ook in het Saarland gewoon geldig. Nadat het postverkeer in juli 1945 weer op gang was gekomen waren in het Saarland uitsluitend de zegels van de Franse bezettingszone voor frankering geldig. In januari 1947 verscheen weer een eigen uitgifte met als inschrift 'SAAR'. De waardeaanduiding was nog in pfennige en marken. Eind november, toen de franse franc betaalmiddel werd, verschenen deze zegels met een opdruk in centimes en francs. Op 1 april 1948 kwam een Enkele 'Saarpost' zegels uit de serie van 1948 nieuwe frankeerserie aan de loketten, nu geheel in de franse munteenheid. Deze serie heeft als enige de aanduiding 'SAARPOST' en voor de drie luchtpostzegels 'SAARLUFTPOST'. Tot en met 1956 werden daarna vele series en zegels uitgegeven, alle met als landsnaam 'SAAR'. Luchtpostzegel 'Saarluftpost' In 1948 kregen de inwoners van het Saarland een eigen staatsburgerschap, en werden ze 'Sarrois'. De door Frankrijk samengestelde regering, voornamelijk bestaand uit emigranten en door de Nazi's vervolgde personen, zorgde voor een krachtige denazificering, sterker dan in enig ander deel van Duitsland. Na een aanvankelijk welwillende houding van de Saarlanders ten opzichte van de nieuwe situatie groeide begin jaren '50 echter de onvrede tegen de regering. Partijen die voorstander waren voor een hereniging met Duitsland werden niet toegelaten en de vrijheid van meningsuiting, een grondrecht, werd ingeperkt. Bondskanselier Konrad Adenauer weigerde elk contact met de Eind 1948 had het Saarland te kampen met ernstige overstromingen, waarvoor enkele toeslagzegels werden uitgegeven als 'separatistisch' aangemerkte regering Hoffmann. In 1952 riepen de verboden pro-Duitse partijen vergeefs op tot een boycot van de verkiezingen voor het landsparlement; slechts een vierde van de kiezers bleef thuis. Dit leidde echter tot een keerpunt in de Saarlandpolitiek van Adenauer: om de betrekkingen met Frankrijk niet te schaden nam hij contact op met de Saarregering. Deze nieuwe koers mondde uit in de ondertekening van het Saarstatuut in Parijs Vanaf 1950 was Saarland lid van de Raad van Europa op 23 oktober 1954, als onderdeel van het Verdrag van Parijs. Het kwam Adenauer op scherpe binnenlandse kritiek te staan, met name van de SPD en FDP die vonden dat hij de Saar aan Frankrijk had uitgeleverd. Op 23 oktober 1955 werd uiteindelijk, na een heftig gevoerde verkiezingsstrijd, een referendum over de toekomst van het land gehouden, waarbij 67,2% van de Saarlanders zich tegen het Saarstatuut uitsprak. De uitkomst van dit referendum werd door de betrokken partijen Een van de vele fraaie zegels van Saarland uitgelegd als de wens van de Saarlanders om zich aan te sluiten bij de Bondsrepubliek. Op 27 oktober 1956 werd in Luxemburg het Saarverdrag ondertekend, waarbij het gebied op 1 januari 1957 als tiende deelstaat bij de Bondsrepubliek Duitsland werd gevoegd. De deels economische binding met Frankrijk bleef vooralsnog bestaan, met name omdat het nog tot 6 juli 1959 een douane-unie met Frankrijk had. Op deze 'Dag X' werd in het Saarland de D-Mark ingevoerd, met een omrekenkoers van 100 Francs = 0,8507 DM. De douanebeperkingen met Rijnland-Palts en de rest van Duitsland kwamen hiermee te vervallen. Om de hereniging te vieren gaven zowel de BRD als Saarland eenzelfde zegel uit, echter BRD in groen (links) en Saarland in rood. Aan de bijzondere status van het Saargebied in de eerste helft van de jaren '50 dankt ook de in Felsberg-Berus gevestigde Franstalige radiozender Europa 1 haar ontstaan, die via de lange golf te ontvangen was. Tot de invoering van commerciële omroepen in Duitsland was dit lange tijd de enige particuliere radiozender op Duitse bodem. Omdat in de periode van 1 januari 1957 tot 6 juni 1959 nog franse francs en Saarlandse Franken als betaalmiddel golden, gaf de Oberpostdirektion Saarbrücken (OPD) als onderdeel van Deutsche Post in deze jaren eigen postzegels uit met francs als waardeaanduiding. Deze zegels, die zowel de Zegels van Saarland die gelijk zijn aan die van de BRD landsnaam 'Saarland' dragen als 'Deutsche Bundespost', zijn qua uitgifte in de meeste gevallen gelijk aan de zegels van de Bondsrepubliek. Er zijn enkele eigen uitgaven in deze periode, ook wijken de kleuren van de zegels van bondspresident Heuss af vergeleken bij die van de BRD. De laatste zegel Een van de 'eigen' zegels van OPD Saarbrücken die Saarland uitgaf was op 6 mei 1959 ter gelegenheid van de 100e sterfdag van Alexander von Humboldt. Vanaf 6 juni werden alleen nog de zegels van de Bondsrepubliek gebruikt. Al met al is het kleine Saargebied filatelistisch een bijzonder waardevolle schatkamer gebleken. De Michel catalogus geeft liefst 448 hoofdnummers aan en daarnaast nog eens 44 dienstzegels. Het is voor verzamelaars met Herdenkingszegel '50 jaar Saarland' uit 2007 interesse in moderne geschiedenis een hoogst interessant verzamelgebied, met prachtige zegels en aansprekende motieven. Ik hoop dat dit artikel voldoende achtergrondinformatie geeft om de Saarland-zegels in uw collectie eens met andere ogen te bekijken. Ton Vis