In het maandblad van december hebben we kennis kunnen maken met een zeldzaam edelmetaal: zilver. In dit tweede deel vervolgen we de geschiedenis van het gebruik van dit metaal, met aansluitend een verhaal over de moderne toepassingen ervan. Maar eerst beginnen we met een stukje vaderlandse historie, de "zilvervloot".
Piet Hein
Christoffel Columbus, die in 1492 Amerika ontdekte, was bitter teleurgesteld in dit nieuwe land: hij vond niet de daar verwachte rijkdommen. De Spaanse Conquistadores verplichtten dan ook in de 16de eeuw de inlanders zilverertsen te ontginnen. Voor hun komst beperkten de inwoners van Mexico, Bolivia, Peru en andere Zuidamerikaanse landen zich tot het delven van zuiver, gedegen zilver. Na de veroveringen stroomden enorme hoeveelheden edelmetaal onder de Spaanse terreur naar Europa.
Spinola, een bekend Spaans bevelhebber, had een galeislaaf op de roeibank van zijn schip. Die man heette Piet Hein, was een onverzettelijke Nederlander en hield aan de hele affaire een bittere haat over jegens alles wat Spaans was. Jaren later werd Piet Hein admiraal en kreeg hij 32 schepen ter beschikking om in Cuba de vloot geladen met zilver uit de Amerikaanse mijnen, te onderscheppen. Dat lukte, zoals men weet...
Enorme hoeveelheden zilver werden in Europa gebruikt voor sieraden, vooral van religieuze aard. Tot hele koorhekken in kerken werden uit zilver gesmeed. In de kathedraal van Barcelona schilderde men overigens dat zilveren hek zwart om te ontsnappen aan de hebzucht van de soldaten van Napoleon...
Heel veel zilver vloeide verder naar Azië, waar het in de geheime schatkamers van plaatselijke potentaten verdween. Ook de gewone Indiër beschouwde zilveren sieraden voor zijn vrouw of dochters als een veilige belegging voor tijden van nood. Bijna de helft van de wereldproductie werd op die manier bevroren. Dat is trouwens één van de belangrijkste redenen waarom de zilverprijs, niettegenstaande de stijgende productie, nooit ingestort is. De verhouding goud-zilver, traditioneel in de Middeleeuwen schommelend rond 1/12, kwam in 1875 op 1/20. In 1980 was die verhouding 1/40.
Andere toepassingen
Zilver wordt tegenwoordig niet alleen meer gebruikt voor munten als betaalmiddel, sieraden zoals kettingen, ringen en armbanden, of gebruiksvoorwerpen zoals bekers en schenkkannen. Tegenwoordig is het de industrie, met name de elektronische industrie, waar het zilver als geleidend materiaal wordt gebruikt. De koperbanen op printen worden tegenwoordig daarom verzilverd. Zilver wordt ook verwerkt in elektronische onderdelen, het is een betere geleider dan koper of metaal. Ook wordt zilver tegenwoordig gebruikt als soldeermiddel (zgn. hardsoldeer).
Zilver en het milieu
Omdat zilver schadelijk is voor mens en milieu wordt het op grote schaal teruggewonnen. Er zijn speciale bedrijven die via smeltprocessen en elektrolytische weg het zilver terugwinnen uit elektronische componenten en fotochemische producten. Ook in kleine grafische bedrijven wordt via kleine ontzilveringsapparatuur het zilver teruggewonnen. Zo worden mens en milieu gespaard en de aardse zilvervoorraad minder aangesproken.
In Europa is Agfa-Gevaert de grootste zilververbruiker. Elk jaar wordt door dit bedrijf ruim 700 ton zuiver zilver op de één of andere manier verwerkt. De fotografie-afdeling is hier de grootste slokop, waarbij zilver in de vorm van zilvernitraat gebruikt wordt voor fotopapier, zwart/wit film en -vooral- röntgenfoto's. Wanneer zilver wordt opgelost in salpeterzuur, is het resultaat zilvernitraat. Als dit wordt toegevoegd aan een gelatine-oplossing waarin zich een hoeveelheid kaliumbromide (of kaliumchloride) bevindt, dan geeft dat zilverbromide- of zilverchloride kristallen. Deze kristallen zijn lichtgevoelig. Bij de ontwikkeling wordt het belichte zilver zwart, en het broom of chloor wordt opgelost in het bad. De niet-belichte zilverbromide- kristallen worden in het fixeerbad verwijderd. Op die plaatsen wordt de film doorzichtig. Zo ontstaat dus een beeld, opgebouwd uit zwart-wit schakeringen, donkerder of lichter al naar gelang de hoeveelheid zwart zilver op die plaats. Eén rol- of kleinbeeldfilm bevat uiteraard zeer weinig zilver. Maar miljoenen films, röntgen- en grafische platen, en tonnen fotopapier bevatten alles samen toch honderden tonnen van deze dure grondstof.
Winning van zilver
De zilvermijnen voldeden vorig jaar voor slechts 65% aan de wereldvraag naar dit metaal. Men kon slechts 8.000 ton delven, terwijl de landen in Europa, Japan, de USA en een aantal landen in Azië en Afrika ruim 13.000 ton verbruikten. Door terugwinning uit fotografie, elektronica en bijv. spiegels, maar ook door hersmelting van munten en andere zilveren voorwerpen werd het verschil aangevuld. De grootste zilverproducent is Mexico, gevolgd door Canada, de USA en Peru. Samen zorgen deze vier voor de helft van de wereldproductie, maar alleen in de VS alleen wordt al 40% van het zilver weer verbruikt. Echte zilvermijnen zijn overigens zeldzaam: ze leveren nauwelijks 25% van het ondergronds gedolven zilver op. 75% vormt een bijproduct van de koper- en loodmijnen.
De industriële vraag naar zilver zal in de komende jaren alleen maar toenemen. Zo wordt voor zilver ook nieuwe toepassingen gevonden. Zo zou een vierkante mijl zilverspiegels voor het opvangen van zonne-energie volstaan voor de energiebehoefte van 100.000 mensen. Voor het maken van die spiegels zou slechts 1.000 kg zilver nodig zijn. De VS voorzien dat zij over enkele jaren zowat 20% van hun energiebehoefte via zonne-energie kunnen voldoen. De vraag naar zilver zal dus lang niet afnemen, integendeel.
Gerard van Dooren